Các loại bút lông

Khi vẽ tranh tường, tranh sơn dầu... cần đén rất nhiều loại bút lông khác nhau. Thông thường bút lông có hai loại cán ngắn và cán dài. Bút cán ngắn thường được dùng để vẽ trang trí, đồ mỹ nghệ, khi vẽ tại bàn. Bút cán dài được dùng cho hội hoạ giá vẽ. Ở một số hiệu bán hoạ phẩm lớn bút cán dài được bày bán trong gian hội hoạ, còn bút cán ngắn được bày bán tại gian đồ thủ công (craft).

Cán bút được cắm vào cổ bút (ferrule). Đầu kia của cổ bút là phần cắm lông. Trước kia lông được buộc vào cán bằng dây hoặc cắm vào ống lông vũ, ống xương, sậy, tre, trúc v.v. Từ t.k. XIX cổ bút được làm bằng kim loại như bạc, đồng, thiếc, thau mạ kền, hợp kim, nhôm, v.v. Bút lông có cổ bằng nhôm thường là bút rẻ tiền, cho trẻ con vẽ chơi hoặc để quết hồ, sơn đồ mỹ nghệ. Một số bút lông Trung Quốc hay vài nước châu Á khác có cổ bằng hợp kim đồng-nickel, dễ bị xỉn rỗ theo thời gian. Cổ của bút lông chất lượng cao là ống liền, không có chỗ nối. Cổ nối thường bị giãn khiến sơn, dầu và dung môi tích lại bên trong, làm hỏng cán bút.

Một số bút lông có cổ bằng ống lông vũ (như thời xưa), nhựa hoặc bọc da, được dùng khi vẽ một vài màu hoặc men sứ kị kim loại:

Bút Kolinsky sable có cổ bằng ống lông vũ của hãng Raphaël

Đầu bút lông cho hoạ sĩ có các hình dạng chính dưới đây.

Bút tròn (round brush) nhọn đầu thường được dùng để vẽ chi tiết, các đường liền, chấm và sửa.

Bút thư pháp của Nhật và Tàu thường được làm từ lông chồn, ngựa, dê, thỏ, mèo, thuộc loại bút lông mềm, có thể dùng để vẽ màu nước. Loại tròn nhỏ, bằng lông chồn cũng có thể được dùng để tỉa chi tiết khi vẽ sơn dầu.

Bút thư pháp của Nhật bằng lông chồn hương

Bút bẹt (flat brush) được dùng vẽ các vệt, mảng màu, hoặc các đường mỏng dùng cạnh đầu bút.

Bút bẹt ngắn (bright brush) được dùng để vẽ các vệt ngắn, đậm đặc sơn.

Bút hình hạt phỉ (filbert brush) được dùng để hòa quện các màu. Các hoạ sĩ có kinh nghiệm ưa dùng loại bút này vì kết hợp được tính năng của cả bút tròn lẫn bút bẹt. Bút lưỡi mèo là một dạng của bút hạt phỉ nhưng có đỉnh nhọn.

Hạt phỉ (filbert hay hazelnut)

Bút quạt (fan brush) được dùng để xoa nhẵn các vệt bút.

Bút lưỡi mác (sword brush / angle brush) vừa có thể được dùng để vẽ đường mỏng (bằng phía được vát nhọn), vừa để vẽ vệt rộng.

Các vệt bút lưỡi mác
(Ảnh của Marion Boddy-Evans)

Bút bự (mop brush) được dùng để vẽ các mảng màu lớn.

Bút đi nét (script/rigger/liner brush) là bút tròn có đầu thon nhỏ và dài, đặc biệt quan trọng khi tỉa các chi tiết, nhấn các điểm sáng, vẽ các đường dài liên tục.

Bút vẽ trổ (stencil brush) được dùng để tô màu tranh trổ, hoặc hòa đều và làm mỏng các vệt màu.

Bút vẽ trổ

Bút quết varnish (varnish brush) dùng để quết varnish bảo vệ lên tranh.

Bút quết varnish bằng lông bò

Bút tạo vệt (color shaper) có đầu bút được làm không phải bằng lông mà bằng silicone, đàn hồi như cao su, được dùng để cào sơn cho hiện ra lớp màu hoặc nền bên dưới – tượng tự lối vẽ dùng cán bút lông vạch lên sơn, hoặc để tạo cấu trúc bề mặt (texture) khi vẽ đặc (impasto).