Bút lông được chế tạo như thế nao?
Trong chương 64 “Cẩm nang nghệ thuật” (t.k. XV) Cennino Cennini đã mô tả cách làm bút lông chồn như sau: Lấy đuôi chồn đem sấy vì chỉ có lông đuôi mới thích hợp để làm bút vẽ. Từ đầu mút của đuôi lựa ra những sợi lông dài nhất và chắc nhất ở phần trong và kết chúng thành những túm nhỏ. Nhúng túm lông vào nước sạch rồi dùng ngón tay bóp cho kiệt nước, lấy kéo xén gốc. Sau khi đã làm được nhiều túm như vậy, xếp chúng thật đều, rồi lấy chỉ hoặc tơ vuốt sáp cột chúng lại với độ dày khác nhau để có thể nhét vừa ống lông kền kền, lông ngỗng, lông gà hoặc lông bồ câu. Sau đó vót một cái que bằng gỗ dài chừng gang tay sao cho chui vừa đầu kia của ống lông.
Còn trong chương 65 bày cách làm bút lông lợn, Cennini khuyên nên chọn lợn nhà lông trắng. Trước khi được chia ra để làm bút, lông lợn phải được cột lại thành cái chổi cỡ nửa cân cắm vào cán gỗ và nhúng vào vôi quét lên tường nhiều lần để lông mềm ra.
Cho đến ngày nay các đầu bút lông vẽ tranh sơn dầu, tranh tường tốt nhất cho hoạ sĩ vẫn được làm bằng tay. Một nghệ nhân làm bút vẽ mất 7 – 8 năm để thành thục trong nghề. Các đầu bút lông chồn nhỏ nhất thường được làm bởi tay thợ giỏi nhất.
Một thợ của hãng Escoda (Tâu Ban Nha) đang làm bút lông lợn.
Quá trình chế tạo bút lông được tóm lược như sau: Các bó lông khoảng 0.5 kg được nhập từ nhà cung cấp, được chia ra và xếp thành hàng trên bàn. Đầu mút các túm lông không bao giờ được xén. Thợ bút dùng tay nhón một túm lông hợp với kích thước và trọng lượng, nhét đầu lông vào một cái khuôn kim loại gọi là “nòng đại bác” (cannon, vì miệng khuôn giống nòng đại bác), rồi gõ nòng đại bác xuống bàn để định hình đầu bút. Sau đó thợ bút lôi túm lông ra, nhét đầu túm lông vào cổ bút qua đáy cổ bút, rồi lôi túm lông ra từ đầu kia tới độ dài dự định. Nòng đại bác có hình dạng và kích thước khác nhau. Đầu bút bẹt được định hình bằng nòng có đáy phẳng và cổ bút được ép lại bằng kìm. Đầu bút tròn được định hình bằng nòng có đáy nhọn, cổ bút để tròn không ép. Bút hình hạt phỉ được định hình như bút tròn nhưng cổ bút sau đó được ép lại.
Minh hoạ sơ lược các bước làm đầu bút lông
Keo epoxy được đổ vào đáy cổ bút để gắn lông với nhau trong cổ bút. Sau khi epoxy khô, các đầu bút gắn vào cổ bút được chuyển sang bộ phận lắp ráp, nơi cán bút được lắp, dán và rập khấc vào cổ bút. Bút được kiểm tra để loại các lông lỏng hay ngược. Sau đó đầu bút được hãm bằng hồ để giữ hình và khỏi hỏng lúc vận chuyển. Cán bút được phủ sơn bóng, in chữ. Một số bút đắt tiền còn được đậy nắp nhựa hoặc cho vào ống hay hộp bảo vệ.
Riêng đối với lông cứng, quá trình định hình có hơi khác. Lông lợn được tẩm ướt để đạt độ cong tự nhiên. Sau đó một nửa số lông trong túm lông được đặt ngược, cong đối xứng gương với nửa kia (xem sơ đồ cách xếp lông lợn trong hình trên). Túm lông như vậy có dạng cài vào nhau (interlocked shape), giúp đầu bút giữ nguyên hình dạng sau khi dùng. Đối với bút lông lợn rẻ tiền, lông được luộc và vuốt thẳng, vì thế đầu bút không giữ được nguyên dạng.